Trong mọi lĩnh vực nghiên cứu, việc đảm bảo đạo đức không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn thể hiện trách nhiệm xã hội và cam kết hướng đến sự phát triển bền vững của tri thức. Các nguyên tắc đạo đức trong nghiên cứu được xây dựng để bảo vệ quyền lợi của các cá nhân, cộng đồng và xã hội, đồng thời đảm bảo tính liêm chính khoa học. Căn cứ vào quy chế tổ chức và hoạt động của Hội đồng đạo đức Nghiên cứu (ĐĐNC), các nguyên tắc cơ bản sau đây cần được tuân thủ.
Nguyên tắc Tôn trọng cá nhân
Nguyên tắc này dựa trên quyền tự quyết của cá nhân, đảm bảo rằng người tham gia nghiên cứu có quyền tự nguyện tham gia hoặc rút lui bất cứ lúc nào mà không chịu bất kỳ áp lực hoặc tổn thất nào. Trong trường hợp các nhóm yếu thế như trẻ em, tù nhân hoặc người bị hạn chế về năng lực nhận thức tham gia nghiên cứu, cần có các biện pháp bảo vệ đặc biệt để tránh gây hại cho họ.
Cụ thể, sự tham gia vào nghiên cứu phải dựa trên:
- Sự đồng thuận tự nguyện: Người tham gia không chịu bất kỳ ép buộc hay dụ dỗ nào và nhân phẩm, quyền tự chủ của họ được tôn trọng.
- Thông tin đầy đủ: Người tham gia cần được cung cấp thông tin chi tiết, dễ hiểu về mục tiêu, quy trình, và rủi ro tiềm tàng của nghiên cứu.
- Bảo vệ quyền riêng tư: Thông tin cá nhân phải được bảo mật tuyệt đối, đảm bảo quyền ẩn danh nếu có yêu cầu.
Ngoài ra, hành vi và lời nói tại nơi công cộng có thể được nghiên cứu mà không cần xin phép, với điều kiện không xác định danh tính cụ thể của đối tượng.
Nguyên tắc hướng thiện và tránh hại
Nghiên cứu cần tối ưu hóa lợi ích chính đáng cho người tham gia và xã hội, đồng thời giảm thiểu tối đa rủi ro. Các rủi ro có thể bao gồm tác động tiêu cực về tâm lý, thể chất, hoặc rò rỉ thông tin cá nhân. Hội đồng ĐĐNC sẽ xem xét kỹ lưỡng mối tương quan giữa lợi ích và rủi ro để đảm bảo rằng mọi nguy cơ đều được giảm thiểu.
Nguyên tắc này yêu cầu:
- Thiết kế nghiên cứu chặt chẽ: Giảm thiểu rủi ro và tối ưu hóa lợi ích thông qua phương pháp nghiên cứu phù hợp.
- Quản lý xung đột lợi ích: Các nhà nghiên cứu cần công khai các yếu tố có thể gây thiên vị và thực hiện biện pháp giảm thiểu.
- Thu thập thông tin bí mật khi cần thiết: Chỉ sử dụng phương pháp này nếu không có lựa chọn thay thế và cần được Hội đồng ĐĐNC thẩm định.
Nguyên tắc công bằng
Nguyên tắc này đảm bảo sự công bằng trong việc phân bổ lợi ích và rủi ro đối với người tham gia nghiên cứu. Những cá nhân dễ bị tổn thương hoặc khó tiếp cận không nên bị chọn một cách bất công, và các nhóm tiềm năng hưởng lợi từ nghiên cứu không được phép bị bỏ qua một cách không hợp lý.
Ngoài ra, việc lựa chọn mẫu nghiên cứu phải dựa trên cơ sở khoa học, không nhằm mục đích lợi dụng hoặc tạo ra bất bình đẳng trong xã hội.
Nguyên tắc trung thực, chính xác và liêm chính khoa học
Tính liêm chính trong nghiên cứu được thể hiện qua:
- Trung thực về phương pháp và công cụ nghiên cứu: Các nhà nghiên cứu cần sử dụng những phương pháp phù hợp với trình độ chuyên môn.
- Minh bạch về chi phí tài chính: Tất cả khoản chi phí cần được công khai và quản lý chính xác.
- Chính xác trong công bố khoa học: Tránh gian lận, trình bày sai lệch, hoặc che giấu hạn chế.
- Ghi nhận sự đóng góp: Đảm bảo rằng mọi cá nhân hoặc tổ chức hỗ trợ đều được công nhận đúng mức trong các ấn phẩm.
Các nguyên tắc khác
Bên cạnh các nguyên tắc trên, các nghiên cứu hiện nay còn cần tuân theo các tiêu chuẩn quốc tế và trách nhiệm xã hội như:
- Tuân thủ luật pháp quốc gia và quốc tế.
- Bảo vệ môi trường và quyền lợi của thế hệ tương lai.
- Tôn trọng và bảo tồn các di sản văn hóa của cộng đồng.
Những nguyên tắc này không chỉ là kim chỉ nam trong quá trình nghiên cứu mà còn là nền tảng để xây dựng lòng tin của xã hội vào các giá trị của khoa học. Việc thực hiện nghiêm túc các nguyên tắc đạo đức sẽ góp phần nâng cao chất lượng và tính nhân văn trong hoạt động nghiên cứu.