Công việc chính của nhà tham vấn là lắng nghe thân chủ và giúp họ khám phá, hiểu rõ các vấn đề của bản thân. Nhà tham vấn sử dụng các kỹ năng giao tiếp để khai thác cảm xúc, suy nghĩ và quan điểm của thân chủ. Họ thể hiện sự thấu hiểu, đồng cảm và hướng dẫn thân chủ xác định các bước để sống lành mạnh, có ích hơn.

Mối quan hệ tham vấn gắn bó với tinh thần của thân chủ, tạo môi trường an toàn để thân chủ tự do bày tỏ. Nhà tham vấn không đưa ra lời khuyên cụ thể mà giúp thân chủ nhận diện vấn đề, xác định nguyên nhân và khám phá các lựa chọn phù hợp. Quá trình này nhấn mạnh khả năng và điểm mạnh của thân chủ.

Một số yếu tố ảnh hưởng đến mối quan hệ tham vấn bao gồm: thân chủ ý thức được nhu cầu giúp đỡ, không gian tham vấn tạo cảm giác an toàn, trang phục và hành vi phi ngôn ngữ của nhà tham vấn.

Mối quan hệ Nhà Tham vấn - Thân chủ

Mối quan hệ giữa nhà tham vấn và thân chủ là một mối quan hệ đặc biệt, khác với các mối quan hệ xã hội thông thường. Đây không đơn thuần là một mối quan hệ bạn bè hay là cuộc trò chuyện tình cờ. Thay vào đó, nó là một mối quan hệ chuyên nghiệp, có mục đích và được xây dựng trên nền tảng tin cậy và tôn trọng.

Vai trò của nhà tham vấn là người lắng nghe, thấu hiểu và đồng hành cùng thân chủ trong quá trình khám phá và giải quyết các vấn đề mà thân chủ đang gặp phải. Nhà tham vấn không đưa ra lời khuyên hay áp đặt quan điểm của mình, mà thay vào đó, họ sử dụng các kỹ năng giao tiếp để khai thác sâu sắc về cảm xúc, suy nghĩ và quan điểm của thân chủ. Từ đó, nhà tham vấn giúp thân chủ nhận diện rõ ràng vấn đề, xác định nguyên nhân và khám phá các lựa chọn giải pháp phù hợp.

Mối quan hệ tham vấn được xây dựng trên nguyên tắc gắn bó với tinh thần của thân chủ và nương theo nhận thức của thân chủ. Điều này có nghĩa là nhà tham vấn không cố ép buộc thân chủ chấp nhận quan điểm của mình, mà thay vào đó, họ tôn trọng và hỗ trợ thân chủ trong việc giữ lấy các thái độ, niềm tin và giá trị của chính thân chủ.

Một yếu tố quan trọng khác trong mối quan hệ tham vấn là sự bảo mật và kín đáo. Nhà tham vấn tạo ra một môi trường an toàn và thoải mái để thân chủ có thể tự do bày tỏ cảm xúc và suy nghĩ của mình mà không phải lo lắng về việc thông tin bị tiết lộ. Tuy nhiên, nhà tham vấn cũng cần phải giải thích rõ ràng về các giới hạn của sự bảo mật này và các trường hợp ngoại lệ khi thông tin có thể được chia sẻ với người khác.

Ngoài ra, mối quan hệ tham vấn cũng đòi hỏi sự chân thành, đáng tin cậy, ổn định và tự nhiên từ phía nhà tham vấn. Những đức tính này giúp xây dựng một mối quan hệ thân thiết và tin cậy lẫn nhau, từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình tham vấn.

Thực chất, mối quan hệ nhà tham vấn - thân chủ là một mối quan hệ chuyên nghiệp, có mục đích và được xây dựng trên nền tảng tin cậy, tôn trọng và đảm bảo sự an toàn cho thân chủ. Nhà tham vấn đóng vai trò người đồng hành, lắng nghe và hỗ trợ thân chủ trong quá trình khám phá và giải quyết các vấn đề của bản thân, nhưng không áp đặt quan điểm hay lời khuyên của mình lên thân chủ.

Đặc điểm của mối quan hệ tham vấn

– Gắn bó với tinh thần của thân chủ và nương theo nhận thức của thân chủ (giúp thân chủ giữ lấy các thái độ, niềm tin của họ chứ không chạy theo nhà tham vấn).

– Cá biệt hoá thân chủ và không để các mối quan hệ khác ảnh hưởng đến mối quan hệ tham vấn.

– Tạo môi trường tham vấn an toàn, thoải mái để thân chủ làm chủ các cảm nghĩ, tự do biểu hiện hành động với nguyên tắc là thân chủ không được: tự làm tổn thương, xúc phạm nhà tham vấn, làm hỏng tài sản.

– Nhà tham vấn bày tỏ sự chân thành, đáng tin cậy, ổn định, tự nhiên, đạt được sự tin tưởng, hiểu biết sâu sắc.

– Kín đáo, bí mật, giúp thân chủ chấp nhận việc thông tin có thể bị chia sẻ cho người khác.

– Nhà tham vấn không can thiệp vào đời tư của thân chủ

– Luôn hướng vào mục đích

Một số vấn đề thường xuyên xảy ra trong mối quan hệ Nhà Tham vấn - Thân chủ

Thiếu lòng tin và e ngại chia sẻ:

Vấn đề: Thân chủ có thể cảm thấy e ngại, thiếu lòng tin hoặc lo lắng về việc chia sẻ thông tin cá nhân, đặc biệt là những vấn đề nhạy cảm hoặc các trải nghiệm đau buồn trong quá khứ.

Mỗi thân chủ đều có quyền được bảo vệ bí mật những thông tin thuộc về cá nhân. Vì vậy, thông tin của thân chủ nói ra phải được đảm bảo giữ bí mật và thân chủ có quyền trông đợi một mối quan hệ tin tưởng giữa thân chủ và người tham vấn dựa trên các chuẩn mực đạo đức nghề nghiệp.

Hướng xử lý: Nhà tham vấn cần xây dựng một môi trường an toàn, tôn trọng và bảo mật để thân chủ cảm thấy thoải mái chia sẻ. Điều này có thể đạt được thông qua việc thiết lập mối quan hệ tin cậy, lắng nghe tích cực và thể hiện sự đồng cảm.

Mâu thuẫn về mục tiêu và kỳ vọng:

Vấn đề: Thân chủ và nhà tham vấn có thể có mục tiêu hoặc kỳ vọng khác nhau về quá trình tham vấn, dẫn đến sự hiểu lầm hoặc mâu thuẫn.

Hướng xử lý: Nhà tham vấn cần làm rõ và thống nhất mục tiêu, kỳ vọng của cả hai bên ngay từ đầu. Họ cũng cần linh hoạt điều chỉnh và đánh giá lại các mục tiêu này trong suốt quá trình tham vấn để đảm bảo sự phù hợp.

Phụ thuộc vào nhà tham vấn:

Vấn đề: Trong một số trường hợp, thân chủ có thể phát triển sự phụ thuộc quá mức vào nhà tham vấn, gây khó khăn trong việc tự lực và đưa ra quyết định của chính mình.

Mỗi người đều có quyền lựa chọn và chịu trách nhiệm về các quyết định của mình. Vì vậy việc cho lời khuyên mang tính áp đặt cá nhân, hay làm hộ thân chủ sẽ không giúp thân chủ trưởng thành. C. Rogers cho rằng : “Thân chủ là chuyên gia giỏi nhất về lĩnh vực của họ”. Vì vậy thân chủ có khả năng cao nhất trong việc đưa ra các quyết định cho mình. Thái độ tin tưởng của người tham vấn và tăng cường năng lực cho thân chủ sẽ giúp thân chủ nhận ra giá trị riêng của bản thân, để chịu trách nhiệm lựa chọn việc tồn tại và phát triển của mình. Tuy nhiên, trong trường hợp thân chủ bị rối loạn tâm thần, suy nhược thần kinh và không làm chủ được hành vi của mình hoặc có xu hướng huỷ hoại bản thân hay người khác… thì nhà tham vấn, dưới sự hỗ trợ của người giám sát chuyên môn vẫn có thể chủ động đưa ra một vài hướng để giải quyết cùng với thân chủ. 

Hướng xử lý: Nhà tham vấn cần tăng cường khả năng tự lực của thân chủ bằng cách khuyến khích họ tự đưa ra các lựa chọn và quyết định. Điều này có thể đạt được thông qua việc trao quyền cho thân chủ, đặt câu hỏi mở và khích lệ sự tự tin của họ.

Ranh giới mơ hồ:

Vấn đề: Trong một số trường hợp, ranh giới giữa mối quan hệ tham vấn và mối quan hệ cá nhân có thể trở nên mơ hồ, dẫn đến sự nhầm lẫn về vai trò và giới hạn của mối quan hệ.

Quan hệ tham vấn là quan hệ nghề nghiệp, vì vậy nhà tham vấn cần tránh mọi quan hệ ngoài công việc trợ giúp thân chủ. Các quan hệ hai chiều (bạn bè, người yêu, họ hàng...) với thân chủ có thể làm ảnh hưởng đến tính khách quan khi thực hành trợ giúp. Nhà tham vấn tránh hoặc kết thúc quan hệ tham vấn khi có các mối quan hệ nằm ngoài mối quan hệ tham vấn và có trách nhiệm báo cho những người có liên quan, tham khảo ý kiến của người giám sát và đồng nghiệp. Người tham vấn cần thường xuyên chú ý đến vấn đề luật pháp, quyền công dân và quyền con người của thân chủ. Vấn đề lợi dụng và quấy rối tình dục thân chủ và những người khác được đề cập một cách đặc biệt trong nguyên tắc người tham vấn không gắn mình vào mối quan hệ cá nhân với thân chủ. 

Hướng xử lý: Nhà tham vấn cần thiết lập và duy trì rõ ràng các ranh giới chuyên nghiệp, bao gồm việc tránh xây dựng mối quan hệ cá nhân với thân chủ. Điều này giúp duy trì tính chuyên nghiệp và hiệu quả của quá trình tham vấn.

Chuyển tiếp và kết thúc mối quan hệ:

Vấn đề: Khi quá trình tham vấn kết thúc, thân chủ có thể gặp khó khăn trong việc chuyển tiếp hoặc buông bỏ mối quan hệ với nhà tham vấn.

Những quyền lợi cơ bản của thân chủ cần phải được tính đến đối với một dịch vụ tham vấn là: Có quyền biết về danh tính, bằng cấp chuyên môn, kinh nghiệm làm việc của nhà tham vấn và được lựa chọn người trợ giúp cho mình; được quyền biết về tiến trình và cách thức tiếp cận đối với vấn đề của thân chủ; được nhà tham vấn thông báo về những hạn chế và nguy cơ có thể xảy ra trong quá trình tham vấn; có quyền được biết về việc lưu trữ thông tin, ghi âm hay sự đảm bảo về bí mật về thông tin khi chia sẻ với nhân viên công tác xã hội và họ có quyền được thông báo trước trong trường hợp thông tin về họ buộc phải chia sẻ với những thân chủ khác và thân chủ có quyền tiếp tục hay từ chối dịch vụ tham vấn

Hướng xử lý: Nhà tham vấn cần chuẩn bị thân chủ cho quá trình chuyển tiếp này từ rất sớm và hỗ trợ thân chủ phát triển các kỹ năng và nguồn lực cần thiết để tự lập. Việc kết thúc mối quan hệ cũng cần được thực hiện một cách nhẹ nhàng và tôn trọng.

Bằng cách nhận thức và xử lý các vấn đề này một cách phù hợp, nhà tham vấn và thân chủ có thể xây dựng và duy trì một mối quan hệ tham vấn hiệu quả, lành mạnh và đạt được các mục tiêu đề ra.

Kết luận

Mối quan hệ giữa nhà tham vấn và thân chủ là một mối quan hệ đặc biệt, chuyên nghiệp và được xây dựng trên nền tảng lòng tin, tôn trọng và bảo mật. Nhà tham vấn đóng vai trò người đồng hành, lắng nghe và hỗ trợ thân chủ trong quá trình khám phá và giải quyết các vấn đề của bản thân mà không áp đặt quan điểm hay lời khuyên. 

Tuy nhiên, trong quá trình tham vấn, có thể nảy sinh một số vấn đề như thiếu lòng tin, mâu thuẫn về mục tiêu và kỳ vọng, sự phụ thuộc quá mức, ranh giới mơ hồ hoặc khó khăn trong việc chuyển tiếp và kết thúc mối quan hệ. Để giải quyết những vấn đề này, nhà tham vấn cần áp dụng các phương pháp xử lý phù hợp như tạo môi trường an toàn, làm rõ mục tiêu, khuyến khích tính tự lực của thân chủ, duy trì ranh giới chuyên nghiệp và chuẩn bị quá trình chuyển tiếp.

Bằng sự nhạy cảm, kiên nhẫn và kỹ năng chuyên môn cao, nhà tham vấn và thân chủ có thể xây dựng và duy trì một mối quan hệ tham vấn hiệu quả, lành mạnh, đạt được các mục tiêu đề ra và giúp thân chủ sống một cuộc sống tốt đẹp hơn.

Theo Toản Trần
tamlyhoc.org

Tham khảo

• NHÀ THAM VẤN VÀ THÂN CHỦ. HỌ LÀ AI? (ctim.edu.vn)
• Nguyên tắc đạo đức | Trung tâm trị liệu, tham vấn tư vấn tâm lý MindCare
• UNICEF (2016). TÀI LIỆU HƯỚNG DẪN THỰC HÀNH (Dành cho cán bộ xã hội cấp cơ sở) THAM VẤN CĂN BẢN.