Bạn vừa hoàn thành một bài thi, và khi kiểm tra kết quả, bạn phát hiện rằng đáp án của bạn khác với người bạn cùng bàn. Cả hai đã tranh luận cả buổi để xem ai đúng, nhưng khi kết quả cuối cùng được công bố, bạn lại là người đúng. Điều này khiến bạn tự hào vì cảm thấy mình đã biết trước kết quả từ trước. Tuy nhiên, bạn có bao giờ trải qua tình huống tương tự, khi cách bạn nhìn nhận sự kiện thay đổi ngay sau khi biết kết quả? Bạn có cảm giác mình có khả năng đoán trước tương lai? - Vietcatera

Hiện tượng này được gọi là thiên lệch nhận thức muộn, hay còn được hiểu đơn giản là "Tôi đã biết trước rồi!"

Thiên lệch nhận thức muộn là gì?

Thiên lệch nhận thức muộn (hindsight bias) là sự xu hướng cho rằng khả năng dự đoán của mình trước một sự kiện là cao. Khi nhìn lại sự việc đã xảy ra, chúng ta thường tin rằng mình có thể dễ dàng thấy tất cả các dấu hiệu và sự kiện đã dẫn đến kết quả hiện tại. Tuy nhiên, thực tế cho thấy rằng khi chúng ta đang ở trong tình huống đó, thì việc nhận biết những dấu hiệu đó thường không dễ dàng.

Một ví dụ điển hình của hiện tượng này là khi chúng ta thường "vỗ đùi" sau trận bóng đá, cho rằng mình đã biết kết quả trận đấu chỉ sau khi nó kết thúc. Nhưng nếu chúng ta được hỏi dự đoán kết quả trong suốt trận đấu, chúng ta thường không tự tin như vậy.

Mấu chốt của hindsight bias là chúng ta tự tạo ra lời giải thích hợp lý dựa trên chuỗi các sự kiện đã xảy ra và kết quả đã biết.

Tại sao chúng ta lại tin rằng mình đã biết trước kết quả?

Hindsight bias xảy ra khi thông tin mới về một sự kiện đã xảy ra thay đổi quan điểm của chúng ta về sự kiện đó. Theo nhà tâm lý học Neal Roese và Kathleen Vohs, hiện tượng này có thể được giải thích dựa trên ba khía cạnh:

1. Khía cạnh Nhận thức: Chúng ta có xu hướng ghi nhớ lại các sự kiện trong quá khứ dưới tác động của sự xác nhận của hindsight bias. Chúng ta tìm kiếm thông tin để ủng hộ suy nghĩ và niềm tin của mình. Chúng ta chỉ ghi nhớ các thông tin xác nhận rằng mình đã biết trước kết quả. Ví dụ, chúng ta nhớ lỗi của đội thua cuộc trong trận bóng để tạo ra một câu chuyện "hợp lý" với kết quả đã biết.

2. Khía cạnh Siêu Nhận thức (metacognitive): Chúng ta thường mặc nhiên rằng mình đã biết trước kết quả bởi vì chúng ta có khả năng giải thích một cách dễ dàng những gì đã xảy ra. Tuy nhiên, việc hiểu sự kiện đã qua không đồng nghĩa với việc chắc chắn về kết quả tương lai.

3. Khía cạnh Động lực: Nghiên cứu cho thấy, sự mong muốn duy trì một hình ảnh tích cực về bản thân thường là động cơ cho hành vi của con người. Chúng ta thường cảm thấy tự mãn khi tỏ ra mình đã biết trước kết quả, và điều này thúc đẩy chúng ta coi những điều không thể dự đoán như mình đã "tiên liệu trước" sau khi xảy ra.

Hindsight bias có thể gây ra ảnh hưởng gì và làm sao để tránh?

Hindsight bias có thể gây ra một số ảnh hưởng không mong muốn. Việc tạo ra những lời giải thích sai lầm về quá khứ có thể làm mất đi khả năng học hỏi và thích nghi với các quyết định trong tương lai.

Chẳng hạn, khi các nhà đầu tư chứng khoán quyết định không tham gia thị trường sau khi cổ phiếu rớt giá, dù thị trường đã bắt đầu tăng trở lại, họ có thể mắc sai lầm này vì tin rằng họ đã biết trước kết quả (cổ phiếu rớt giá) ngay từ đầu.

Để tránh hindsight bias, bạn có thể áp dụng các lời khuyên sau:

1. Giải thích sự kiện đa chiều: Khi đánh giá lại một sự kiện, hãy cân nhắc mọi kết quả có thể xảy ra (cho dù chúng không xảy ra). Bằng cách xem xét lại tất cả các kết quả tiềm năng, bạn sẽ thấy không có gì là chắc chắn hoặc dễ dự đoán như bạn nghĩ.

2. Ghi chép lại sự kiện: Bao gồm quyết định trong quá khứ và các dự đoán liên quan trước đó của bạn. Việc này sẽ giúp bạn tránh việc bỏ qua những lần dự đoán sai và tập trung vào những lần bạn "đoán đúng" một cách tự mãn.

Theo Vietcatera
tamlyhoc.org

Tham khảo

• https://vietcetera.com/vn/hindsight-bias-co-that-ngay-tu-dau-ban-da-thay-truoc-ket-qua